Om zorgverleners beter te informeren over vasten met diabetes tijdens de ramadan, lanceren ZNA en de Diabetes Liga een visuele educatiemap. Die beantwoordt voor het eerst de vragen die elke ramadan terugkeren en ondersteunt alles met toegankelijk beeldmateriaal. Vasten bij personen met diabetes is niet zonder gevaar: het kan leiden tot een te lage of hoge bloedsuikerspiegel en zelfs levensbedreigend (*) zijn. De map is gratis te downloaden op https://bit.ly/ZNA_diabetes_ramadan.

(*) Bij keto-acidose verzuurt het bloed. Dit gebeurt wanneer er te weinig insuline is om de glucose in het bloed om te zetten in brandstof voor het lichaam. Het lichaam spreekt dan andere energiebronnen aan, zoals de vetten die in het lichaam zijn opgeslagen. Bij de verbranding daarvan komen stoffen vrij die het bloed verzuren.

Zorgverleners vaak niet vertrouwd met ramadan

De map speelt in op twee noden. Eerst en vooral is kennis van zowel diabetes als de ramadan voor veel zorgverleners niet vanzelfsprekend. Om deze doelgroep kwalitatieve zorg te bieden, is inzicht nodig in hun culturele en religieuze achtergronden. Daarnaast bemoeilijken taalbarrières soms een doeltreffende educatie.

Veranderingen in dag- en nachtritme, voedingsgewoonten en tijdstippen maaltijden

Tijdens de ramadan mogen gelovige moslims gedurende ongeveer 30 dagen van zonsopgang tot zonsondergang o.a. niet eten, drinken en medicatie innemen. Vasten is een belangrijk onderdeel van de ramadan.

Hoewel de koran personen met diabetes tijdens de ramadan vrijstelt van vasten, doen veel moslims met diabetes toch mee. Dit kan leiden tot acute complicaties, gevaren voor de gezondheid en zelfs tot opname in een ziekenhuis. De oorzaak zijn de veranderingen in het dag- en nachtritme, de voedingsgewoonten en tijdstippen van de maaltijden. Omdat diabetes en ramadan een aanpak op maat vereisen, moeten zorgverleners bij elke patiënt inschatten hoe groot de risico’s zijn van het vasten.

Uitleg met tekst en beeld

De educatiemap geeft zorgverleners handvatten om op visuele wijze de educatie te starten, het onderwerp ramadan bespreekbaar te maken en de patiënten tijdens de consulten te informeren.

Er komen verschillende aspecten aan bod, zoals de medische en islamitische beoordeling voor deelname aan de ramadan, mogelijke complicaties, het medicatiebeleid, de voeding,  lichaamsbeweging en glucosemetingen tijdens het vasten. 

Beeldmateriaal als foto’s, pictogrammen en schema’s ondersteunt de uitleg en houdt rekening met de cultuur van de moslims. Zo kan de zorgverlener zijn patiënten makkelijk meenemen in het verhaal. De visuele educatiemap is ook bruikbaar voor anderstalige patiënten en/of analfabeten.
De map telt 46 pagina’s en 5 hoofdstukken.

Na afloop van het gesprek ontvangt de patiënt een folder met de belangrijkste aandachtspunten. Net als de folder is ze gratis te downloaden of kan je gratis opvragen bij de Diabetes Liga op www.diabetes.be/ramadan.

Consulten voor, tijdens en na ramadan

De map werd gemaakt door Ziekenhuis Netwerk Antwerpen en de Diabetes Liga. Diëtiste en diabeteseducator Malika El Moussaoui van ZNA Middelheim nam het initiatief:

“Deze map geeft een antwoord op de vragen die moslims met diabetes elk jaar opnieuw  stellen over de ramadan. Om zorgverleners vertrouwd te maken met de eigenheden daarvan, hebben we een heel visuele educatiemap en folder uitgewerkt. Zo krijgen zorgverleners en mensen met diabetes toegankelijke informatie en wordt het makkelijker om het advies na te leven.”

Dr. Luk Buyse, voorzitter van de Diabetes Liga, benadrukt het belang van goede en toegankelijke informatie:

 “Goede educatie is noodzakelijk voor de diabetesbehandeling tijdens de ramadan. Studies tonen aan dat een consult vóór de ramadan het risico op een te lage bloedsuikerspiegel kan verlagen. Met deze map kunnen zorgverleners patiënten informeren over de nodige aanpassingen van hun diabetesbehandeling aan de uitdagingen van de ramadan. Om patiënten met diabetes ook thuis een houvast te bieden, geven de zorgverleners een folder mee naar huis.”

Vroeg begonnen is half gewonnen

Op tijd beginnen met de educatie van de diabetespatiënt is erg belangrijk. De vakliteratuur beveelt aan om twee maanden voor de ramadan (= 3 april 2022) een eerste consult te houden. Tijdens het eerste gesprek peilt de zorgverlener of de patiënt wil deelnemen en schat hij in of het risico voor de patiënt hoog of laag is. Bij deelname aan de ramadan maakt de zorgverlener vervolgens een individueel behandelplan op voor tijdens de ramadan. Dit omvat eventuele wijzigingen aan de medicatie, aandachtspunten voor voeding, lichaamsbeweging en zelfcontrole van de bloedsuikerspiegel. Tijdens de ramadan volgt een tweede consult, na afloop een derde.

Over diabetes

Diabetes is wijdverspreid onder de bevolking. Een op de tien volwassen Vlamingen heeft diabetes, en een derde van hen weet dat niet. De minst voorkomende vorm (type 1 diabetes, aandeel van 10%) is een auto-immuunaandoening die voornamelijk voor de leeftijd van 40 jaar ontstaat. Dit houdt in dat het lichaam antistoffen maakt tegen het eigen gezonde weefsel. Door deze antistoffen worden de cellen van de alvleesklier die insuline produceren afgebroken.

In zo’n 90 procent van de gevallen gaat het om type 2 diabetes, vroeger ook ‘ouderdomsdiabetes’ genoemd. Type 2 diabetes kent meestal een sluimerend verloop, waardoor het soms jaren onopgemerkt blijft. Risicofactoren zijn overgewicht (voornamelijk een te dikke buik), te weinig lichaamsbeweging, leeftijd, diabetes in de familie en een voorgeschiedenis van te hoge bloedsuikerwaarden (bijvoorbeeld zwangerschapsdiabetes). Wie een verhoogd risico loopt, kan het risico op evolutie naar type 2 diabetes met meer dan de helft verlagen door gezond te leven. Op www.gezondheidskompas.be kan iedereen vanaf 45 jaar zijn risico op type 2 diabetes nagaan.

Vaker type 2 diabetes bij Turken en Marokkanen dan bij autochtone Belgen

Vlaanderen telt ongeveer een half miljoen moslims, waarvan er 35 000 diabetes hebben. Bij Turkse en Marokkaanse moslims komt type 2 diabetes meer voor dan bij autochtone Belgen. De meerderheid van de Marokkaanse en Turkse moslims neemt deel aan de ramadan. Bij de Marokkaanse groep vasten bijna negen op de tien gelovigen alle dagen van de vastenperiode, bij de Turkse herkomstgroep gaat het om iets meer dan de helft.

Over de Diabetes Liga vzw 

De Diabetes Liga is een onafhankelijke organisatie die informeert, connecteert en mobiliseert. De werking richt zich specifiek op het verspreiden van kwalitatieve informatie, behartigen van de belangen van personen met diabetes, en creëren van een netwerk en ervaringsuitwisseling rond diabetes. In opdracht van de Vlaamse overheid werkt de Diabetes Liga ook aan een betere preventie van type 2 diabetes.

Het netwerk van de Diabetes Liga telt meer dan 30 000 sympathisanten: personen met diabetes en hun familie, professionals in de diabeteszorg en personen met een verhoogd diabetesrisico. Meer informatie: www.diabetes.be.